Słow(n)iczek

IKONY

Asystka

cienkie linie złota nakładane zwykle na szaty postaci, czy też skrzydła aniołów, uważa się, że symbolizują świętość, obecność duchowego światła.

Deesis

(z gr. „błaganie”, „wstawiennictwo”) – jedna lub kilka ikon przedstawiających Chrystusa Pantokratora na tronie z orędującymi postaciami Bogurodzicy (po prawej) i św. Jana Chrzciciela (po lewej); grupa ta poszerzona o inne postacie (aniołów, apostołów i świętych) tworzy Wielką Deesis.

Eleusa

(gr. czułość, miłosierdzie) – przedstawienie Matki Bożej z Dzieciątkiem siedzącym na ramieniu Maryi i przytulającym policzek do Jej twarzy.

Emmanuel

(z hebr. „Bóg z nami”) – nawiązuje do proroctwa Izajasza (7,14). Chrystus Emmanuel, typ ikonograficzny symbolizujący tajemnicę wcielenia, pojawiający się we wszystkich wariantach ikon Maryjnych przedstawia Młodzieńca w nimbie krzyżowym na głowie, o twarzy dorosłego człowieka.

Hodegetria

przedstawienie Matki Bożej z Dzieciątkiem, Maria prawą dłonią wskazuje na Chrystusa Emanuela, trzymanego przez Nią na lewym ramieniu; określenie nawiązuje do nazwy świątyni w Konstantynopolu, ton Hodegon, w którym była przechowywana najstarsza ikona tego typu wizerunku Maryi i Dzieciątka.

ICXC

grecki monogram Jezusa Chrystusa.

Klejma

małe sceny rozmieszczone wokół centralnego przedstawienia, sceny w klemach rozwijają lub objaśniają temat centralnego przedstawienia.

Kowczeg

(arka) – płytkie wgłębienie środkowej części deski ikonowej, gdzie malowano zasadniczy obraz.

Lewkas

(z gr. biały) – grunt ikony, podkład wykonany z kleju, sproszkowanej kredy lub alabastru.

Maforion

długi szal okrywający głowę i całą postać kobiecą; purpurowy płaszcz; Bogurodzica przedstawiana jest w maforionie czerwonym, ozdobionym trzema gwiazdami – symbolem Jej dziewictwa, przed narodzeniem Chrystusa, w trakcie i po Jego narodzeniu.

Mandylion

(z gr. chusta) – tkanina, na której zgodnie z przekazem Chrystus odcisnął swe Oblicze i wysłał do króla Edessy, Abgara; ikona Archeiropoietos („nie ręką ludzką uczyniona”).

Mandorla

(wł. migdał) – termin przyjęty w zachodniej ikonografii dla określenia figury geometrycznej otaczającej całą postać Chrystusa jako rodzaj nimbu.

Mikstion

substancja służąca do przyklejania płatków szlagmetalu, szlagaluminium.

MPOY

monogram Maryjny, skrót od Meter Theou, czyli Bogurodzica.

Nimb

złota aureola wokół głowy Chrystusa, Bogurodzicy i świętych oraz aniołów.

OWN

Trygram wpisany w nimb Chrystusa, oznacza „Jestem, który jestem”.

Orantka

(łac. modląca się) wizerunek modlącej sę Maryi ze wzniesionymi w górę rękoma.

Pantokrator

(gr. Wszechwładca) przedstawienie Chrystusa z prawą dłonią uniesioną w geście błogosławieństwa, a w lewej Trzymającego otwartą lub zamkniętą księgę Ewangelii.

Pieta

(wł. miłosierdzie) Przedstawienie Matki Bożej, która opłakuje zmarłego Syna. Caiło Chrystusa spoczywa na kolanach Matki.

Platytera

( gr. przepowiednia) przedstawienie Matki Bożej Orantki z wizerunkiem Chrystusa Emmanuela umieszczonym na Jej piersiach lub łonie.

Podlinnik

wzornik, , podręcznik malarstwa ikonowego, zawierający ścisłe instrukcje i wzorce kompozycyjne, ikonograficzne i techniczne; najsłynniejszym jest „Hermeneia czyli objasnienie sztuki malarskiej ” napisany przez Dionizego z Furny.

Pokrow

(rus. welon) przedstawienie Matki Bożej, rozpościerającej nad wiernymi welon( maforion) czyli chystę okrywającą czepiec.

Pulment

podkład pod płatki srebra lub złota; glinka z dodatkiem kleju, odpowiednio przygotowana i nałożona, umożliwia nakładanie i polerowanie nałożonych płatków metalu.

Sfera

(lustro) element ikonografii aniołów w postaci dysku lub kuli, często przeźroczystej, z monogramem Chrystusa lub wizerunkiem Emmanuela, symbolizujący doskonałe wypełnienie (odbicie) woli Bożej.

Szelak

odmiana żywicy naturalnej, pozyskiwanej z wydzieliny owadów zwanych czerwcami(od czerwonego koloru), żyjących wIndiach i Tajlandii na drzewach, zwanych popularnie szelakowymi.. Szelaku używa się jako werniksu zabezpieczającego szlagmetal.

Szlagmetal,
Szlagaluminium

Imitacja złota płatkowego.Jest on kolorem i połyskiem zbliżony do złota, różni się zaś znacznie większą grubością płatków oraz składem: zazwyczaj są tostopy mosiężne;
szlagaluminium to imitacja srebra płatkowego.

Szpongi

w drewnianym podobraziu ikonowym są to poprzeczne deski znajdujące się z tyłu, wsunięte poziomo sposobem na tzw. jaskółczy ogon; mają za zadanie zabezpieczenie deski przed odkształceniami spowodowanymi zmianami wilgotności.

Ułożenie palców

w geście błogosławieństwa palce:
1. kciuk i serdeczny niemal połączone, mały i wskazujący wyprostowane, środkowy lekko zgięty – tworzą inicjały ICXC , monogram Chrystusa
2. złżcone mały, serdeczny i kciuk symbolizują Trójcę Świętą, pozostałe dwa wyprostowane oznaczają dwie natury Chrystusa – ludzką i boską.

Welum

(łac. velum „żagiel”) – w ikonach tkanina, zazwyczaj czerwonego koloru, zarzucona na dwie budowle lub rozpięta między nimi, oznacza, że przedstawiana scena rozgrywa się we wnętrzu.

Złoto płatkowe

cienkie płatki złota, które wytwarzane są w procesie długotrwałego i wieloetapowego kucia, są najważniejszym materiałem w pozłotnictwie; są dostępne w różnych odcieniach.

Złoto transferowe

cienkie płatki złota przylegające do bibułki.

GOBELINY

Abakany

tkaniny przestrzenne (tkane rzeźby) z grubej przędzy sizalowej autorstwa Magdaleny Abakanowicz, pokazane przez artystkę po raz pierwszy na jednej z wystaw w latach sześćdziesiątych XX wieku.

Arras

potoczne określenie wczesnej, powstałej przed połową VII w tapiserii; nazwa pochodzi od miasta Arras (dzisiejsza Francja), które w pierwszej połowie XV w. było znanym ośrodkiem produkcji tego typu tkanin.

Bordiura

ozdobne obramienie płaskiej kompozycji, np. obrazu, grafiki czy płaskorzeźby; najbogatsze obrzeżenia występują w tkaninach, m.in. w tapiseriach, kobiercach i makatach.

Czółenko

podłużne przypominające łódkę narzędzie tkackie, służące do przerzucania wątku w przesmyku, tj. pomędzy rozdzielonymi w określonym porządku nićmi osnowy.

Gobelin

popularna nazwa tapiserii powstałych po połowie XVII w., pochodzące od nazwiska farbiarzy Gobelin. W budynkach ich starej farbiarni pod Paryżem zainstalowano w 1662 r. słynne Królewskie Manufaktury , w których wyrabiano m.in. także tapiserie.

Karton

projekt rysunkowy, wzór wg któregotkacz wykonywał tapiserię, kobierzec lub inną tkaninę.

Krosno tkackie

urządzenie służące do przeplatania nici osnowy z wątkiem w celu uzyskania tkaniny; krosna dzielą się na dwa rodzaje: pionowe i poziome.

Mille – fleurs

(fr. „tysiąc kawiatów”) – rodzaj tapiserii z XV-XVI w. przedstawiających rzuty drobnych motywów kwiatowych albo tapiserii ze scenami rodzajowymi lub alegorycznymi, rozgrywającymi się na tłach usianych motywami kwiatowymi.