IKONY
Asystka
cienkie linie złota nakładane zwykle na szaty postaci, czy też skrzydła aniołów, uważa się, że symbolizują świętość, obecność duchowego światła.
Deesis
(z gr. „błaganie”, „wstawiennictwo”) – jedna lub kilka ikon przedstawiających Chrystusa Pantokratora na tronie z orędującymi postaciami Bogurodzicy (po prawej) i św. Jana Chrzciciela (po lewej); grupa ta poszerzona o inne postacie (aniołów, apostołów i świętych) tworzy Wielką Deesis.
Eleusa
(gr. czułość, miłosierdzie) – przedstawienie Matki Bożej z Dzieciątkiem siedzącym na ramieniu Maryi i przytulającym policzek do Jej twarzy.
Emmanuel
(z hebr. „Bóg z nami”) – nawiązuje do proroctwa Izajasza (7,14). Chrystus Emmanuel, typ ikonograficzny symbolizujący tajemnicę wcielenia, pojawiający się we wszystkich wariantach ikon Maryjnych przedstawia Młodzieńca w nimbie krzyżowym na głowie, o twarzy dorosłego człowieka.
Hodegetria
przedstawienie Matki Bożej z Dzieciątkiem, Maria prawą dłonią wskazuje na Chrystusa Emanuela, trzymanego przez Nią na lewym ramieniu; określenie nawiązuje do nazwy świątyni w Konstantynopolu, ton Hodegon, w którym była przechowywana najstarsza ikona tego typu wizerunku Maryi i Dzieciątka.
ICXC
grecki monogram Jezusa Chrystusa.
Klejma
małe sceny rozmieszczone wokół centralnego przedstawienia, sceny w klemach rozwijają lub objaśniają temat centralnego przedstawienia.
Kowczeg
(arka) – płytkie wgłębienie środkowej części deski ikonowej, gdzie malowano zasadniczy obraz.
Lewkas
(z gr. biały) – grunt ikony, podkład wykonany z kleju, sproszkowanej kredy lub alabastru.
Maforion
długi szal okrywający głowę i całą postać kobiecą; purpurowy płaszcz; Bogurodzica przedstawiana jest w maforionie czerwonym, ozdobionym trzema gwiazdami – symbolem Jej dziewictwa, przed narodzeniem Chrystusa, w trakcie i po Jego narodzeniu.
Mandylion
(z gr. chusta) – tkanina, na której zgodnie z przekazem Chrystus odcisnął swe Oblicze i wysłał do króla Edessy, Abgara; ikona Archeiropoietos („nie ręką ludzką uczyniona”).
Mandorla
(wł. migdał) – termin przyjęty w zachodniej ikonografii dla określenia figury geometrycznej otaczającej całą postać Chrystusa jako rodzaj nimbu.
Mikstion
substancja służąca do przyklejania płatków szlagmetalu, szlagaluminium.
MPOY
monogram Maryjny, skrót od Meter Theou, czyli Bogurodzica.
Nimb
złota aureola wokół głowy Chrystusa, Bogurodzicy i świętych oraz aniołów.
OWN
Trygram wpisany w nimb Chrystusa, oznacza „Jestem, który jestem”.
Orantka
(łac. modląca się) wizerunek modlącej sę Maryi ze wzniesionymi w górę rękoma.
Pantokrator
(gr. Wszechwładca) przedstawienie Chrystusa z prawą dłonią uniesioną w geście błogosławieństwa, a w lewej Trzymającego otwartą lub zamkniętą księgę Ewangelii.
Pieta
(wł. miłosierdzie) Przedstawienie Matki Bożej, która opłakuje zmarłego Syna. Caiło Chrystusa spoczywa na kolanach Matki.
Platytera
( gr. przepowiednia) przedstawienie Matki Bożej Orantki z wizerunkiem Chrystusa Emmanuela umieszczonym na Jej piersiach lub łonie.
Podlinnik
wzornik, , podręcznik malarstwa ikonowego, zawierający ścisłe instrukcje i wzorce kompozycyjne, ikonograficzne i techniczne; najsłynniejszym jest „Hermeneia czyli objasnienie sztuki malarskiej ” napisany przez Dionizego z Furny.
Pokrow
(rus. welon) przedstawienie Matki Bożej, rozpościerającej nad wiernymi welon( maforion) czyli chystę okrywającą czepiec.
Pulment
podkład pod płatki srebra lub złota; glinka z dodatkiem kleju, odpowiednio przygotowana i nałożona, umożliwia nakładanie i polerowanie nałożonych płatków metalu.
Sfera
(lustro) element ikonografii aniołów w postaci dysku lub kuli, często przeźroczystej, z monogramem Chrystusa lub wizerunkiem Emmanuela, symbolizujący doskonałe wypełnienie (odbicie) woli Bożej.
Szelak
odmiana żywicy naturalnej, pozyskiwanej z wydzieliny owadów zwanych czerwcami(od czerwonego koloru), żyjących wIndiach i Tajlandii na drzewach, zwanych popularnie szelakowymi.. Szelaku używa się jako werniksu zabezpieczającego szlagmetal.
Szlagmetal,
Szlagaluminium
Imitacja złota płatkowego.Jest on kolorem i połyskiem zbliżony do złota, różni się zaś znacznie większą grubością płatków oraz składem: zazwyczaj są tostopy mosiężne;
szlagaluminium to imitacja srebra płatkowego.
Szpongi
w drewnianym podobraziu ikonowym są to poprzeczne deski znajdujące się z tyłu, wsunięte poziomo sposobem na tzw. jaskółczy ogon; mają za zadanie zabezpieczenie deski przed odkształceniami spowodowanymi zmianami wilgotności.
Ułożenie palców
w geście błogosławieństwa palce:
1. kciuk i serdeczny niemal połączone, mały i wskazujący wyprostowane, środkowy lekko zgięty – tworzą inicjały ICXC , monogram Chrystusa
2. złżcone mały, serdeczny i kciuk symbolizują Trójcę Świętą, pozostałe dwa wyprostowane oznaczają dwie natury Chrystusa – ludzką i boską.
Welum
(łac. velum „żagiel”) – w ikonach tkanina, zazwyczaj czerwonego koloru, zarzucona na dwie budowle lub rozpięta między nimi, oznacza, że przedstawiana scena rozgrywa się we wnętrzu.
Złoto płatkowe
cienkie płatki złota, które wytwarzane są w procesie długotrwałego i wieloetapowego kucia, są najważniejszym materiałem w pozłotnictwie; są dostępne w różnych odcieniach.
Złoto transferowe
cienkie płatki złota przylegające do bibułki.
GOBELINY
Abakany
tkaniny przestrzenne (tkane rzeźby) z grubej przędzy sizalowej autorstwa Magdaleny Abakanowicz, pokazane przez artystkę po raz pierwszy na jednej z wystaw w latach sześćdziesiątych XX wieku.
Arras
potoczne określenie wczesnej, powstałej przed połową VII w tapiserii; nazwa pochodzi od miasta Arras (dzisiejsza Francja), które w pierwszej połowie XV w. było znanym ośrodkiem produkcji tego typu tkanin.
Bordiura
ozdobne obramienie płaskiej kompozycji, np. obrazu, grafiki czy płaskorzeźby; najbogatsze obrzeżenia występują w tkaninach, m.in. w tapiseriach, kobiercach i makatach.
Czółenko
podłużne przypominające łódkę narzędzie tkackie, służące do przerzucania wątku w przesmyku, tj. pomędzy rozdzielonymi w określonym porządku nićmi osnowy.
Gobelin
popularna nazwa tapiserii powstałych po połowie XVII w., pochodzące od nazwiska farbiarzy Gobelin. W budynkach ich starej farbiarni pod Paryżem zainstalowano w 1662 r. słynne Królewskie Manufaktury , w których wyrabiano m.in. także tapiserie.
Karton
projekt rysunkowy, wzór wg któregotkacz wykonywał tapiserię, kobierzec lub inną tkaninę.
Krosno tkackie
urządzenie służące do przeplatania nici osnowy z wątkiem w celu uzyskania tkaniny; krosna dzielą się na dwa rodzaje: pionowe i poziome.
Mille – fleurs
(fr. „tysiąc kawiatów”) – rodzaj tapiserii z XV-XVI w. przedstawiających rzuty drobnych motywów kwiatowych albo tapiserii ze scenami rodzajowymi lub alegorycznymi, rozgrywającymi się na tłach usianych motywami kwiatowymi.
Osnowa
układ nici biegnącej wzdłuż tkaniny prostopadle do wątku.
Przesmyk
przestrzeń powstała w wyniku podniesienia do góry części nici osnowy umożliwiająca wprowadzenie wątku.
Raport
to powtarzająca się regularnie jednostka wzoru na całej długości i szerokości tkaniny.
Sploty tkackie
porządek przeplatania ze sobą nici osnowy i wątku. Podstawowe to: płócienny, skośny i atłasowy.
Tapiseria
jednostronna tkanina dekoracyjna , wytkana płasko na krosnach w technice gobelinowej; inne popularne określenia to arras, gobelin, opona i szpaler.
Wątek tkacki
nitka przeplatana w określonym porządku między nićmi osnowy, tworząca tkaninę. Wątki biegną zawsze prostopadle w stosunku do nici osnowy.
Werdiura
tapiseria z przedstawieniami krajobrazowymi lub dużymi motywami roślinnymi, w której dominował kolor zielony (fr. vert – zielony).